Қашықтан оқыту (ҚО) — бұл ақпараттық технологиялар арқылы оқытушының білім алушыға білім беру үдерісі, білім алушылар мен оқытушылардың оқу үрдесінде интерактивті өзара іс-қимылы. Қашықтан оқыту үйден шықпай-ақ 24/7 режимінде сабаққа қатысуға мүмкіндік береді.
Оқу ақпаратын алу тәсілі бойынша: синхронды оқу жүйелері (on-line жүйелері, нақты уақыт) және асинхронды жүйелер (off-line жүйелері) бөліп бөлінеді. Онлайн оқыту білім алушылар мен оқытушының сабаққа бір мезгілде қатысуын көздейді. Офлайн жүйесінде оқыту білім алушылар мен оқытушының бір мезгілде қатысуын талап етпейді. С.Ж.Асфендияров атындағы ҚазҰМУ-де ҚО-ның аралас жүйелері қолданылады.
Қашықтан оқытуды пайдалану оқытудың тиімді әдістерін, оқу үдерісінің әртүрлі ұйымдастырушылық нысандарын пайдалану есебінен білім алушылардың оқу сапасын арттыруға мүмкіндік береді, бірақ кешенді оқу-әдістемелік қамтамасыз ету барысында жан-жақты ақпараттық және технологиялық қолдауды және пайдалануды талап етеді.
Қашықтан оқыту әдістері
Дәріс немесе дайын ақпаратты беру: білім алушыдан өзін-өзі ұстаудың белгілі бір деңгейін талап етеді.
Практикалық сабақтар мен жұмыстар: айтарлықтай күрделенеді. Оқытушыдан егжей-тегжейлі қадамдық нұсқауларды әзірлеуді және жұмысты орындау бойынша тереңдетілген кеңес беруді талап етеді. Тапсырмаларды орындау: мәтінді жіберу түріндегі өзгерістер.
Ауызша сұрау: білім алушыдан тәртіпті болуын талап етеді, өйткені қашықтан қойылған сұраққа жауап беру кезінде басқа адамнан кеңес сұрау, шпаргалкаларды және күндізгі білім беруде жол берілмейтін басқа да құралдарды пайдалануға мүмкіндік береді.
Қашықтан оқытудың артықшылығы:
– сабақтарды шалғай аудандарда, мүгедектер мен жиі ауыратын балалар үшін ұйымдастыру мүмкіндігі;
– эпидемия кезінде немесе күрделі ауа райы жағдайында сабақ беру мүмкіндігі;
– әр білім алушыны оқытуға жеке көзқарас;
– оқу уақытына адал көзқарас.
– өз бетінше оқу, қосымша білім алу мүмкіндігі;
– оқуға кететін шығындарды төмендету;
– оқу орнына бару және кері қайту шығындарын төмендету;
– оқытудың икемді мерзімі;
– білім алушының тәртіптілігі және жауапкершілігі;
– коммуникативтік байланысы бар жалпыға бірдей оқуға қол жетімділігі.
– көп білім алушыны қамту.
– қашықтықтан оқытуды тәжірибелі түрде енгізу білім беру үдерісі құнының орта есеппен 40 % төмендегенін растайды.
Кемшіліктері
– көзбе-көз қарым-қатынастың болмауы;
– науқасқа қолданылатын практикалық дағдыларды меңгерудің мүмкін еместігі;
– оқыту мәселелерінің бірі – білімді тексеру кезінде білім алушының жеке басын анықтау мәселесі.
Қашықтан оқытудың қағидаттары:
Интерактивтілік. Қашықтан оқыту оның барлық қатысушылары арасында интерактивті өзара іс-қимылды қамтамасыз етуі тиіс.
Ашықтық. Кез келген тілек білдіруші өзінің таңдауы бойынша қашықтан білім алуға қол жеткізе алуы тиіс.
Икемділік. Оқу үдерісінің барысын жеке білім траекториясын құрып, ыңғайлы уақытта оқуға мүмкіндік бере отырып, білім алушының жеке ерекшеліктеріне бейімдеуге болады.
Бейімделу. Қашықтан оқыту үдерісі білім алушылардың ерекшеліктеріне бейімдеуге мүмкіндік беретін заманауи ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды қолдану арқылы қамтамасыз етіледі.
Тарату. Білім беру мәтіндерін, аудио – және бейнежазбаларды, оқу мақсатындағы теледидарлық және компьютерлік бағдарламаларды бүкіл әлем бойынша беру мүмкіндігі болып табылады.
Тұтынушыға бағдарлау. Қашықтан оқыту әр түрлі себептермен күндізгі бөлімде білім ала алмайтын адамдар үшін білім алуға қолжетімділікті кеңейтеді.
Базалық білім. Қашықтан оқытуды бастау үшін тұтынушы кейбір бастапқы білімді меңгеруі қажет. Ол үшін әртүрлі қашықтықтан оқыту курстарында білімнің бастапқы деңгейін анықтау қолданылады.
Сәйкестендіру. Білім алушыларды сәйкестендіру – қауіпсіздік бойынша жалпы іс-шаралардың бір бөлігі. Қашықтан оқу курсының әрбір пайдаланушысы курста оқуға қол жеткізу үшін өз логині мен паролі бар. Сонымен қатар бейнеконференция байланысы арқылы оқушының тұлғасын сәйкестендіру жүзеге асырылады.
Даралау. Қашықтан оқыту курсында жеке қарқынмен және жеке білім беру траекториясына сәйкес оқуға болады.
Оқытудың уақыты белгілену. Қашықтан оқыту белгіленген бір уақытқа бағынуға тиіс, мысалы, білім алушылардың тестілерді, бақылау тапсырмаларын және т. б. тапсыруының соңғы мерзімі белгіленеді.
Педагогикалық мақсаттылық дегеніміз жаңа ақпараттық технологиялар құралдарын қолдану қағидаты. Қашықтан оқыту үдерісінде қолданылатын ақпараттық және коммуникациялық технологиялар құралдары оқыту мақсаттарына сәйкес келуі, оларға неғұрлым тиімді қол жеткізуге ықпал етуі тиіс.
ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ ТҮРЛЕРІ.
Чат-сабақтар – чат-технологияларды пайдалана отырып жүзеге асырылатын оқу сабақтары.
Веб-сабақтар – қашықтан өткізілетін сабақтар, конференциялар, семинарлар, іскерлік ойындар, зертханалық жұмыстар және басқа да интернет құралдары арқылы өткізілетін оқу сабақтарының түрлері. Білім беру веб-форумдары пайдаланылады – белгілі бір тақырып немесе мәселе бойынша пайдаланушылардың тиісті бағдарламамен орнатылған сайттардың бірінде қалдырылатын жазбалардың көмегімен жұмыс нысаны. Веб-форумдар бірнеше күндік жұмыс мүмкіндігімен веб-чаттардан ерекшеленеді
Телеконференция – әдетте электрондық поштаны және т.б. пайдалана отырып тарату тізімдерінің негізінде өткізіледі.
Телеқатысу. Қашықтан оқытудың әртүрлі тәсілдері бар.
Университетте Classroom, Moodle, WhatsApp, Microsoftteams, Zoom, Weber және т.б. платформалары жиі қолданылады. Кафедра білім алушыларға қолайлы жағдай жасау үшін ең қолайлы платформаны таңдауға құқылы.
Оқытушылар мен білім алушылардың коммуникация тәсіліне байланысты қашықтан оқыту әдістері төмендегідей бөледі:
Оқытушылардың ең аз қатысуымен білім алушының өзара іс-қимылы арқылы оқыту әдісі. Бұл әдісті жүзеге асыру үшін оқытушылар түрлі білім беру ресурстарын пайдаланады: аудио – және бейнематериалдар, электронды басылымдар және т. б.
Жеке оқыту және оқыту әдісі, оған бір білім алушының өзара қарым-қатынасы тән. Бұл әдіс қашықтан оқыту негізінен телефон, дауыс поштасы, факс, электрондық пошта, скайп сияқты технологиялар арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.
Оқытушының білім алушылардың тұтас тобына оқу материалын баяндауы негіз болатын әдіс.
Оқу үдерісінің барлық қатысушылары арасындағы белсенді өзара іс-қимылға тән әдіс. Білім алушылардың топтық жұмысына бағытталған. Оқытушы бұл жерде жұмысты үйлестіреді, жібереді, материалдарды дайындайды, жұмыс жоспарын жасайды.
Жоба әдісі білім алушыға өзінің оқу-танымдық қызметін жоспарлауда, ұйымдастыруда және бақылауда дербестік көрсетуге мүмкіндік береді, оның нәтижесі қандай да нәтиже шығару болып табылады.
Проблемалық оқыту әдісі күрделі танымдық міндеттерді қарастыруға негізделген, оларды шешу маңызды практикалық немесе теориялық қызығушылық тудырады. Проблемалы оқыту үдерісінде білім алушылар маңызды мәселелерге назар аударады, олар танымдық белсенділікті ынталандырады, осы мәселелерді шешу бойынша шеберлік пен дағдыларды дамытуға ықпал етеді. Оқытушының рөлі бақылау мен қолдау болып табылады.
Оқытудың зерттеу әдісі қатысушылар үшін нақты қойылған өзекті және маңызды мақсаттардың, ойластырылған және негізделген құрылымның, зерттеу әдістерінің құралдарын кеңінен пайдаланудың, нәтижелерді өңдеу мен ресімдеудің ғылыми әдістерін пайдаланудың болуымен сипатталады.
Қашықтан оқыту құралдары.
- Оқу кітаптары (қағаз тасымалдағыштағы қатты көшірмелер және оқулықтардың электрондық нұсқасы, оқу-әдістемелік құралдар, анықтамалар);
- Қарапайым және мультимедиялық нұсқадағы компьютерлік оқыту жүйелері;
- Аудио оқу-ақпараттық материалдар;
- Бейне оқу-ақпараттық материалдар;
- Қол жетімділігі қашық тренажерлер;
- Қашықтан қол жетімділігі бар деректер және білім базасы;
- Қашықтан қолданылатын электрондық кітапханалар;
Қашықтан оқыту әдістемесі “не үйрету және қалай үйрету” мәселесін шешумен шектелмейді, сонымен қатар “қалай оқу”мәселесін шешуді көздейді. “Электронды білім беруге оқытудың дәстүрлі үлгісінен (e-learning) білім беру парадигмасы ауысуда, университеттердің рөлі – білім жеткізумен қатар білім алушыларға жаңа білім алу үшін өз бетінше жағдай жасауға ауысуда.